वेदोऽखिलं धर्म मूलम् | (भाग १)

सूर्यो यथा सर्वलोकस्य चक्षु: |

मानवाचे जे व्यवहार सुरु असतात, ते केवळ सूर्याच्याच प्रकाशाने चालतात. डोळे हे पाहण्याचे साधन आहे. परंतु सूर्य नसेल तर डोळे असूनही दिसणार नाही. पदार्थ प्रकाशित करायला जर डोळे समर्थ असते तर सूर्यप्रकाश जेथे मुळीच नाही, अशा अंधार व्याप्त प्रदेशातील वस्तू आपणांस का दिसत नाहीत? डोळे उत्तम असतानांही घनकीर्र अंधारात आपण सर्व आंधळेच असतो.

संपूर्ण वेद वाङमय धर्माचा मूलस्त्रोत आहे. वेदांचा प्रतिपाद्य विषय धर्म आहे. वेदविहित पवित्र कर्तव्य कर्म हे धर्माचे स्वरूप आहे, जे कालाधीन आहे. 'काल' सूर्याधीन आहे. सूर्यामुळे दिवस व रात्र हा कालविभाग होतो. सूर्यच सृष्टी, स्थिती, संहाराचे मूळ कारण आहे. सूर्यामुळेच सृष्टी, स्थिती व संहार होतात. म्हणून सूर्यदेव ब्रह्मा, विष्णू, महेश स्वरूप आहेत.

सर्व भुवनांत सूर्याचा प्रकाश जातो. सूर्यच समस्त ग्रहांचा सम्राट आहे. सूर्यदेव रात्री आपली शक्ती अग्नीत ठेवतात. निखील वेदांचे प्रतिपाद्य सूर्यदेव आहेत. सूर्यनारायण हे आकाशमंडलात प्रतिदिन नियमाने सत्यमार्गाने (क्रांतिवृत्त) जातात आणि संसाराचे संचलन करतात. आकाशात दिसणारे नक्षत्र, ग्रह आणि राशीमंडल सूर्यदेवाच्या आकर्षण, विकर्षण शक्तीमुळेच कायम आहेत. थकून गेलेले जीव रात्री गाढ निजतात व सूर्योदयाला उठतात.

• ऋग्वेद सांगतो, "सूर्यदेव आपल्या तेजाने सर्वांना प्रकाशित करतात."
• यजुर्वेद सांगतो, "सूर्य देव समस्त भुवनांना उज्जीवीत करतात."
• अथर्ववेद सांगतो, " हृद्रोग व श्वास्रोग यांचा उपशमन करतात."
  

सूर्यकिरणे पृथ्वीवरचे ओले पदार्थ सुकवतात आणि समुद्र जल स्वयं पिऊन पिण्यायोग्य असे पाणी सृष्टीला पुरवतात. सूर्यकिरणांचे उपकार अनंत आहेत. महान आहेत. नैमिषारण्यात प्रदीर्घ यज्ञ प्रसंगी, सूतजींनी शौनकादि ऋषींना सूर्यदेवासंबधी विस्तृत विवरण केले. सूर्योपासनेची सर्व अंगे सांगितली. माहात्म्य सांगितले. सर्वच पुराणांतून ठिकठिकाणी सूर्यमहिमा आहेच. सूर्यपुराण हे सूर्योपासनेचे स्वतंत्र उपपुराण आहे. हे पुराण श्रेष्ठ मानले जाते. ब्रह्मर्षी वसिष्ठांनी बृहद्बल राजाला सूर्याचे ऐश्वर्य सांगितले.

चंद्रभागेच्या तीरावर वसलेल्या साम्ब्पूर नागरी अति प्राचीन काळापासून फार मोठे व सुंदर सूर्यमंदिर आहे. तिथे रथात आरूढ झालेली सूर्याची सर्वोत्कृष्ट अत्यंत मनोहर मूर्ती आहे. श्रीकृष्णपुत्र सांब याने हे सूर्यमंदिर बांधले. श्रीकृष्णाने शाप दिल्याने त्याला भयंकर कुष्ठरोग झाला होता. त्याने कडक सूर्योपासना केली आणि त्याचा रोग बरा झाला. तो शापमुक्त झाला. त्यानेच सूर्योपासनेकरता हे सूर्यमंदिर बांधले.

यज्ञाच्या अग्नीत दिलेली आहुती सूर्यापर्यंत पोहोचते आणि अन्न निर्माण करते. यज्ञाने पर्जन्य आणि पर्जन्याने अन्न होते. हे शास्त्रसिद्ध आहेच आणि लोकप्रसिद्धही! सूर्याचा वर्ण जपाकुसुमसमान लाल आहे. शास्त्रवेत्ते, जाणते लोक आदित्य मंडलातील हिरण्य पुरुषाची उपासना करतात. आदित्यमंडल हजार योजने विस्तारले आहे. सूर्यदेव पूर्वाभिमुख प्रादुर्भत झाले. सूर्यनारायण प्रतिदिन मेरूपर्वतासभोवती (मेरू पर्वताला उत्तर ध्रुव म्हणणे हा क्षुद्रपणा आहे) चोहो बाजूने फिरतात.

- प. पू. गुरुदेव डॉ. काटेस्वामीजी वाङमय पत्रिका घनगर्जित (वर्ष ८ अंक ११ )